तिथिमा देखिएको अलमलले सांस्कृतिक विचलन

यो वर्ष पनि नेपाल संवत्को तिथिमा थपघट हुँदा लक्ष्मीपूजा, म्हपूजा र भाइटिका गर्न सर्वसाधारणहरु अलमलमा परे । अधिकांसले कात्तिक ६ गते बिहीबार किजापूजा गरिरहँदा भक्तपुरमा ५ गते बुधबार किजापूजा सम्पन्न गरे । साधारणतयाः नेपाल मण्डलको मुख्य भूमि उपत्यकाका तीन शहरका ज्योतिषी र दैवज्ञहरुको मत बाझिंदा (एकरुपता नहुँदा) सर्वसाधारण नागरिक तिथि बमोजिम संस्कृति मनाउन अलमलमा परेका छन् । नेपालका अधिकांस संस्कृति चन्द्रमान गणना हुने तिथिमा आधारित छन् । त्यस मध्ये खस समुदायले मनाउने हरितालिका तिज र ऋषिपञ्चमी, मधेशी समुदाय अन्तर्गत मैथिल भाषीहरुको प्राथमिकतामा पर्ने छठ पर्व र विवाह पञ्चमी, समग्र नेपालीहरुले मनाउने बडा दशैं, तिहार तथा अन्य मुख्यमुख्य चाडपर्व समेत तिथि बमोजिम मनाउँछन् । वैष्णव र शाक्त धर्म अंगाल्ने समुदायले श्रीस्वस्थानी ब्रतकथा समेत तिथि बमोजिम वाचन गर्दछन् । तिथिसँगै चाड र पर्व जोडिएको विषय गहन छ । त्यसो भएर पनि चाडपर्व मनाउनेमा एकैदिन दुईखाले तिथि सार्वजनिक हुनु जायज होइन । बिहान एउटा र मन्ध्यान्ह पश्चात् अर्कै तिथि हुँदा परम्परागत चाड मनाउनेमा समस्या देखिएको हो । त्यस्तै, लहरै मनाउनुपर्ने चाडको बीचमा तिथि टुट हुँदा पनि अलमल भएको देखिन्छ । साधारणतयाः भक्तपुरका स्थानिय बासिन्दाले ख्वप तलेजुका ज्योतिषी र दैवज्ञहरुले सार्वजनिक गर्ने तिथि बमोजिम चाड मनाउने चलन छ । ललितपुरमा क्वाःबहाः र काठमाडौंमा जनबहाःले सार्वजनिक गर्ने तिथिलाई आधार बनाएर चाड र पर्व मनाउँछन् । त्यसैले, यी तीन शहरका तीनवटै सरोकारवाला निकायले तिनैथरी तिथि सार्वजनिक गरे बमोजिम यो वर्ष तिहारको लक्ष्मीपूजा, म्हपूजा र भाइटिका गर्नेमा सर्वसाधारण अलमलमा परेका हुन् । भक्तपुर नगरपालिकाको संयोजनमा स्थानिय ज्योतिषी र दैवज्ञहरु सम्मिलितको बैठकले यो वर्ष कात्तिक ३, ४ र ५ गते लहरै लक्ष्मीपूजा, म्हपूजा र किजापूजा गर्न अनुरोध गरे बमोजिम भक्तपुरका अधिकांस सर्वसाधारणले सोही बमोजिम स्वन्ति नखः मनाए । त्यस्तै ललितपुरबासीले कात्तिक ३ गते लक्ष्मीपूजा, ४ गते सुलं, ५ गते म्हपूजा र ६ गते किजापूजा गरे । यता काठमाडौंबासीले भने ४, ५ र ६ गते लहरै स्वन्ति मनाए । अझ अचम्मित तुल्याउने विषय के छ भने, नेपाल संवत् नयाँ वर्षलाई स्वागत गर्नको लागि आयोजना गर्ने न्हूदँया भिंतुना सांस्कृतिक ¥याली समेत दुई दिन छुट्टाछुट्टै दिन मनाए । नयाँ वर्षको स्वागत सूर्योदयसँगै एउटै समयमा हुनेपर्ने होला । तर भक्तपुरमा नेपाल संवत् नयाँ वर्षलाई यो वर्ष कात्तिक ४ गते स्वागत गरिरहँदा भक्तपुर बाहेक देशभर कात्तिक ५ गते नयाँ वर्षको स्वागतार्थ कार्यक्रम सम्पन्न भयो । त्यस्तै साँझ नयाँ वर्षलाई स्वागत गर्दै म्हपूजा गरे । तिथिसँग प्रत्यक्ष सम्बन्धित हाम्रो संस्कृतिमा यी तिनवटा निकायको आआफ्नै तरिकाले तिथि सम्बन्धिको अडान लिंदा समस्या भएको हो । परम्परागत मान्यतामा आधारित चाडपर्व मनाउने बखत तिथिमा थपघट नगरी बीचमा हुने टुटलाई समेत पन्छाएर र तिथि परिवर्तन हुने समय मध्यरातमा राखेर (अगाडि वा पछाडि समायोजन गरेर) वैज्ञानियक ढंगले हिसाब गर्नु जाजय छ । यसो भनिरहँदा हुने वा नहुने सम्बन्धित पक्षलाई अझ बढी ज्ञात होला । यसरी तिथिमा एकरुपता ल्याउने सके अहिलेको तिथिसँग जोडिएका हाम्रा परम्परागत मान्यतामा आधारित चाडपर्व मनाउने विषयमा देखिएको अलमलको समस्या समाधान हुने देखिन्छ । उसो त भाइटिका र किजापूजामा तात्विक भिन्नता नरहेपनि प्राथमिकीरणको दृष्टिले केही अन्तर छ । भाइटिकामा दिदीबहिनीले दाजुभाइलाई सप्तरंगी टिका लगाउँछन् । राष्ट्रिय पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समितिले सार्वजनिक गर्ने शुभसाइत कुरेर टिका लगाउँदा आयु, ऐश्वर्य र समृद्धिको कामना गर्दछन् । तर नेवार समुदायले साइत भन्दा पनि तिथिलाई आधार बनाउँछन् । सप्तरंगी टिका लगाउँदैनन् बरु दहि, ताय्, रातो अबिरमा चामल मिसाएको रातो टिका लगाउँछन् । मण्डला बनाएर किजापूजा गर्ने सन्दर्भमा देवता आह्वान गर्दै पन्चतत्वले बनेको शरिरसँग सगुन लिएर पूजा गर्दछन् । त्यसो भएर पनि साइत भन्दा तिथि प्राथमिकतामा पर्दछ । बिहान सूद्र्योदयसँगै जुन तिथि हुन्छ दिनभर सोही तिथिलाई आधार बनाएर चाड मनाउँदा यो समस्या हल हुने देखिन्छ । तर पछिल्लो समय यसमै समस्या छ । पहिला यस्ताखाले समस्या कम थियो । तर अहिले प्रत्येक वर्ष तिथि समस्याको कारणले पारिवारिक र टोलछिमेकमा बेमेलको अवस्था सिर्जना भएको देखिन्छ । झन् सामाजिक सञ्जालमा त आरोप प्रत्यारोप नै भएका छन् । सापारु, चथाः, म्हपूजा, किजापूजा, गुंपुन्हि, गथांमुगः, सिथिनखः लगायत आमसर्वसाधारण नागरिकका जीवनसँग प्रत्यक्ष सम्बन्धित यस्ताखाले चाडपर्व मनाउनेमा तिथिकै थपघटका कारण देखाएर अलमल भएको देखिन्छ । निर्दलीय शाहवंश र जहानीया राणा शासनकालमा दबाएको भएपनि नेपालमा बहुदलीय प्रजातन्त्र र गणतन्त्र बहालीसँगै नेपाल संवत् पुनर्जिवित हुने प्रयासमा छ । पुनः मौलिक आकार लिएर सम्पूर्ण समुदायको सर्वमान्य संवत् हुने तरखर गरिरहेको नेपाल संवत्लाई व्यवहारिक छैन भन्ने प्रमाणित गर्न संवत् विरोधीहरुले तिथिमा राजनीति गरिरहेका छन् । एक त तीन शहरमा वैचारिक एकता देखिंदैन त्यसमाथि सरकारी मान्यता प्राप्त राष्ट्रिय पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समितिले पनि यस्ता सांस्कृतिक विचलनलाई दुरुत्साहन गर्ने आधारमा देखिएको अलमल समाधान गर्नेमा कन्जुस्याइँ गरिरहेको छ । खगोल विज्ञानसँग सम्बन्धित यस्ता हिसाब सरोकारवालासँग आवश्यक सहकार्य, साहुती र विमर्श गरेर मिलाउनु अत्यावश्यक छ । विवादरहीत एकैखाले पात्रो प्रकाशन हुँदा न तिथिमा अलमल हुन्छ न त चाडपर्व मनाउनेमा । आमसर्वसाधारण नागरिकले आधार लिने भनेको सम्बन्धित पक्ष र पात्रो नै हो । त्यसैमा अलमल भएपछि सांस्कृतिक रूपमा विचलन आउने स्वभाविक छ । सभ्य समाजको विम्वको रुपमा रहेको संस्कृतिलाई नै प्रभावित गर्ने यस्ता नियोजित षड्यन्त्र नेपाल संवत्मार्फत भइरहेको दुर्भाग्यपूर्ण छ । (उल्लेखित विषय मेरो व्यक्तिगत विचार हो ।)

टेलिभिजनमा नेपालभाषा समाचार वाचकको रुपमा सबभन्दा बढी सेवा गर्ने केके मानन्धर

केके मानन्धर नेपालभाषा समाचार वाचकको रुपमा सबभन्दा बढी टेलिभिजनमा सेवा गर्ने नेपालकै पहिलो व्यक्ति हुन् । कृष्णकाजी मानन्धरको उपनाम केके मानन्धर हो । विद्युतीय सञ्चार माध्यम टेलिभिजनमा २०६३ देखि आजको दिनसम्म सक्रिय रुपमा लाग्नु भएको छ । नेपालकै पहिलो न्यूज च्यानल सगरमाथा टेलिभिजनबाट नेपालभाषामा समाचार वाचन सुरु गरेका उहाँले २०६४ देखि निरन्तर नेपालभाषाको माध्यमबाट समाचार वाचन गर्नुभएको छ । हाल उहाँ ईमेज च्यानल टेलिभिजनमा आवद्ध हुनुहुन्छ । उहाँले टेलिभिजनमा समाचार वाचन गरेको समय गणना गर्दा १८ वर्ष पूरा भएर १९ वर्ष लागेको छ । २०६० साल व्याचमा रत्न राज्यलक्ष्मी कलेजमा मानविकीतर्फ स्नातक तह नेपालभाषा साहित्य इतिहास तथा नेपाली पत्रकारिता विषयको अध्ययन पश्चात् आंशिक रुपमा पत्रकारिता सुरु गरेका उहाँ २०६३ देखि सक्रिय रुपमा टेलिभिजन पत्रकारितामा छन् । १९ वर्षे सक्रिय पत्रकारिता अवधिमा उहाँले स्नातकोत्तर तह (मास्टर्स ईन् मास कम्युनिकेसन एण्ड जर्नालिज्म) अध्ययन पूरा गरेर केही समय लहना साप्ताहिक पत्रिकामा प्रधान सम्पादकको रुपमा समेत काम गर्नुभएको थियो । उहाँ मध्यपुर थिमिबाट प्रकाशन हुँदै आएको थेम्मृङ मासिक पत्रिकाका निर्देशक हुन् । केके मानन्धरले ८ वर्षसम्म ख्वप कलेजमा मानविकीतर्फ स्नातक तह (बिए) अध्ययनरत विद्यार्थीहरुलाई पत्रकारिता अध्यापन गराउनु भएको छ । उहाँले ३ वर्ष विनायक शिक्षा निकेतन माध्यमिक विद्यालय (भिएस निकेतन)मा पनि प्लसटुमा अध्ययन गर्ने विद्यार्थीहरुलाई आमसञ्चार तथा पत्रकारिता विषयको अध्यापन गराउनुभएको छ । उहाँले आदर्श माध्यमिक विद्यालय लायकू थिमिमा ४ वर्ष कक्षा ९ र १० मा अध्ययनरत विद्यार्थीहरुलाई नेपालभाषा अध्यापन गराउनुभएको थियो । यसअघि ललितपुरका सुलिन्द्र शाक्यले टेलिभिजन दुनियाँकै सबभन्दा पहिले २०६० सालमा नेपालभाषाको समाचार वाचन गर्नुभएको थियो । मेट्रो च्यानल (अहिलेको ईमेज च्यानल टेलिभिजन) मा शाक्यसँग सुमिका बज्राचार्य र नरेन्द्र मानन्धर हुनुहुन्थ्यो । सम्भवतः धेरै समयावधिको लागि टेलिभिजनमा नेपालभाषाको समाचार वाचन गर्ने दोस्रो व्यक्ति रोजिन शाक्य हुन् । उहाँले २०६५ देखि आजको दिनसम्म अर्थात् १७ वर्ष समाचार वाचन गर्नुभएको छ । मेनस्ट्रीम टेलिभिजनमा नेपालभाषा समाचार वाचन गर्नेहरुमा राजु नापित, श्रीस्ना स्थापित, विराजकाजी राजोपाध्याय, सुमिका बज्राचार्य, विकास माली, सकुन्तला महर्जन, रिचा रंजितकार लगायतका छन् । केबल टेलिभिजनतर्फ सुशील शाही, मिना बज्राचार्य, सागर महर्जन लगायतका छन् । उल्लेखित नामहरुमा केही समाचार वाचकको नाम छुटेको हुनसक्छ । कृपया मलाई उपलब्ध गराउनुहोला । नाम उपलब्ध भए पश्चात् पुनः अद्यावधि गर्नेछु ।

Note: टेलिभिजनमा नेपालभाषा समाचार वाचकको रुपमा सबभन्दा बढी सेवा गर्ने केके मानन्धरको रुपमा मैले दाबी प्रस्तुत गरेको छु । यसमा फरक मत भए पुनर्दाबी प्रस्तुत गर्नुहोला ।

सञ्चारकर्मी केके मानन्धरको थप विवरणः

Experience : # Related with Image Channel Television till now. # News Anchor, Reporter and Program Producer/Director in Sagarmatha Television, Nepal's First News Channel. (2064-2070 B.S.) # Editor in chief at LAHANA WEEKLY Newspaper # News Anchor for Image Channel Television now (Part time job) # MC in different formal National Programs # Published feature news articals in magazine and news papers # Teaching in Adarsha Higher SS for 9 and 10 (4 years) # Edited in different magazines/Bulletins

#  Participation in different social activities # Direction of IFA Film awarded Indigenous Documentary 'Gwaymaru'  # Direction of Eco-san Water filter Documentary, A Short film (Tikapur, Kailali district)

# Art Direction and Screen play in Nepali Historical Movie "KIRTIPUR the legend of Kirtilakshmy" movie based on War of Kirtipur where Late King of Gorkha, Prithvi Narayan Shah attacked during his Nepal making mission. # 10 years teaching experience for Computer application (2057-2067 B.S.) # Instructor for MC, Public Speaking, Leadership Workshop, Journalism

Educational Credentials: # MAMCJ, Polygon College, Ktm. Masters of Arts in Mass Communication and Journalism     (PU-Board, 2011 batch) # BA, From Ratna Rajya Laxmi College, Kathmandu (TU) 2063 BS # IA, From Tribhuvan University, Kathmandu 2060 BS # SLC from Adarsha Secondary School, Thimi, Board HMG, 2054 BS